Na płodność mężczyzny wpływa ilość plemników znajdujących się w ejakulacie. Zgodnie z normami nasienia powinno ich tam być co najmniej 40 milionów. Istotne jest również ich stężenie, czyli ilość plemników przypadających na jeden mililitr spermy. Według Światowej Organizacji Zdrowia prawidłowa ilość plemników w ejakulacie wynosi od 20 mln/ml do 250 mln/ml.

W przypadku, gdy ilość plemników u mężczyzny jest mniejsza lub większa niż wskazuje norma wówczas mówi się o takich chorobach jak:
- azoospermia, gdy w ejakulacie nie ma żadnych plemników (brak plemników),
- oligozoospermia ekstremalna (kryptozoospermia, oligospermia ekstermalna), gdy w jednym mililitrze ejakulatu występują pojedyncze plemniki,
- oligozoospermia bardzo ciężka (oligospermia bardzo ciężka), gdy ilość plemników w ejakulacie wynosi od 1 do 5 mln/ml,
- oligozoospermia ciężka (oligospermia ciężka), gdy ilość plemników w ejakulacie wynosi od 5 do 10 mln/ml,
- oligozoospermia lekka (oligospermia lekka), gdy ilość plemników w ejakulacie wynosi od 10 do 20 mln/ml,
- polizoospermia, gdy w jednym mililitrze ejakulatu znajduje się powyżej 250 mln plemników.

Azoospermia

Azoospermia najczęściej jest spowodowana:
- niedorozwojem lub zanikiem jąder,
- utratą jąder lub ich czynności (wskutek chorób, niektórych leków np. przeciwnowotworowych lub radioterapii),
- lub niedrożnością dróg nasiennych.
Niekiedy może mieć podłoże dziedziczne.

Przy prawidłowej wielkości jąder oraz prawidłowym stężeniu FSH w surowicy krwi brak plemników w nasieniu sugeruje niepłodność zaporową, która może być wywołana:
- wrodzonym brakiem nasieniowodów,
- zrośnięciem dróg wyprowadzających nasienie w wyniku procesów zapalnych, urazowych,
- oraz Zespołem Younga (rzadko występującym w naszej sferze geograficznej).
Powyższe przyczyny należy różnicować z zablokowaniem spermatogenezy w kanalikach nasiennych (pierwotne uszkodzenie nabłonka plemnikotwórczego).

Przy mniejszych jądrach - mniejszych niż 15 ml, - małej objętości nasienia, niskich poziomach gonadotropin (lub jedynie FSH) oraz hypoandrogenizmie brak plemników sugeruje wtórne uszkodzenie jąder, które powstaje w przebiegu:
- hypogonadyzmu hypogonadotropowego,
- izolowanego braku wydzielania poszczególnych gonadotropin,
- zespołu Kallmana
- oraz guzów przysadkowych.
Przy izolowanym niedoborze FSH rozważa się możliwość supresji gonadotropin przez leki (androgeny, estrogeny, glikokortykoidy), guzy hormonalnie czynne oraz wrodzony przerost nadnerczy.

Azoospermia przy zmniejszonej objętości jąder, wzmożonej ich konsystencji oraz wysokim stężeniu FSH jest najczęściej spotykana i może świadczyć o pierwotnym uszkodzeniu kanalików nasiennych w jądrach:
- w przebiegu Zespołu Klinefeltera,
- jako konsekwencja niezstąpionych jąder, przebycia zapalenia jąder lub chemio- i radioterapii.
Niekiedy ma charakter jatrogenny, po operacjach fiksujących jądra, leczeniu przepuklin pachwinowych najczęściej jednak pierwotne uszkodzenie kanalików nasiennych ma nieustaloną przyczynę.

Przy podejrzeniu azoospermii wykonywana jest biopsja jądra. Pozwala ona ocenić spermatogenezę i określić, czy brak plemników w ejakulacie jest spowodowany niedrożnością nasieniowodów, czy też istnieje inna jego przyczyna. W przypadku niedrożności/zwężenia nasieniowodów możliwe jest leczenie operacyjne, które poprawia ejakulat u 99% pacjentów.

Brak plemników w nasieniu może mieć również podłoże genetyczne. Przykładowo zmiany genetyczne (mikrodelecje) występujące na długim ramieniu chromosomu Y powodują uszkodzenie genów odpowiedzialnych za powstawanie enzymów biorących udział w powstawaniu plemników (w spermatogenezie). Stąd też badana jest obecność 9 różnych mikodelecji w regionie AZF za pomocą techniki multiplex-PCR.

Możliwość efektywnego leczenia azooospermii można przewidzieć na podstawie wyników badań hormonalnych, bez odchyleń, w których nie należy brać leków hormonalnych.

Oligozoospermia (oligospermia)

Oligospermia występuje wtedy, gdy ilość plemników w ejakulacie jest mniejsza niż 20 milinów na mililitr.
Oligospermia najczęściej jest spowodowana pierwotnym uszkodzeniem funkcji kanalika nasiennego bez ustalonej przyczyny. Może być również spowodowana wtórnym uszkodzeniem kanalików nasiennych lub przeszkodami w drogach wyprowadzających nasienie (np. torbiele nasieniowodu). W diagnostyce różnicowej należy zwrócić uwagę na przyjmowane leki szczególnie androgeny i gonadotropiny. Bardzo rzadko oligospermia jest spowodowana przyczynami immunologicznymi.
Oligospermii często towarzyszą inne nieprawidłowe parametry spermiogramu.

Polizoospermia

Polizoospermia występuje wówczas, gdy ilość plemników ejakulacie wynosi powyżej 250 ml/ml. Prowadzi to do zbyt wysokiego stężenie spermy w ejakulacie, co może powodować problemy z płodnością. Dzieje się tak, gdyż zbyt duża koncentracja plemników może ograniczać ich możliwość poruszania się.


Należy pamiętać, że azoospermia, kryptozoospermia, oligospermia, polizoospermia czy też normospermia (=prawidłowa ilość plemników w jednym mililitrze ejakulatu) nie może być zdiagnozowana na podstawie pojedynczego badania nasienia. Wyniki spermiogramu dotyczą aktualnego stanu ejakulatu, a nieprawidłowe parametry mogą być spowodowane np. gorączką poprzedzającą badanie nasienia.